Ոչ ոք չի կարող հերքել, որ Բաքուն ցանկացած պահի կարող է հրաժարվել Ալմա-Աթայի հռչակագրից. քաղաքագետ

Ոչ ոք չի կարող հերքել, որ ստանալով Տավուշի չորս գյուղ` Բաքուն (խմբ.) ցանկացած պահի կարող է հրաժարվել Հայաստանում սահմանազատման հիմնական սկզբունքից՝ Ալմա-Աթայի հռչակագրից։ Բաքվի (խմբ.) և Թուրքիայի ղեկավարների կողմից նոր պայմանների շարունակական թելադրանքն այս հարցում կասկած չի թողնում։ Այս մասին ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանը:

Նա մասնավորապես նշել է. «Այդ դեպքում ի՞նչը կարող է դառնալ Հայաստանի և Բաքվի (խմբ.) միջև տարածքային սահմանազատման հիմնական սկզբունքը։ Այս հարցին հեշտ չէ պատասխանել։ Ուստի արժե ևս մեկ անգամ անդրադառնալ տվյալ պահին առաջացած խնդրի պարամետրերի ի հայտ գալու նախապատմությանը։

Երբ 1991-ի դեկտեմբերին հայտարարվեց ԽՍՀՄ-ի ավարտի և Խորհրդային Սահմանադրության նորմերի վերացման մասին, հետխորհրդային տարածքի բոլոր ժողովուրդներն իրենց որոշումներն ընդունեցին հետագա գոյության ձևերի վերաբերյալ։ Ներգրավվել են ազգային նախագծեր՝ յուրաքանչյուր ազգի գաղափարների հիման վրա։ Հայ ժողովուրդը, ապրելով խորհրդային երկու վարչական միավորների՝ Հայկական ԽՍՀ-ի և ԼՂԻՄ-ի կազմում, դեռևս ԽՍՀՄ-ի լուծարումից առաջ, ԽՍՀՄ-ում վարած պերեստրոյկայի քաղաքականության շրջանակներում որոշվեց 1989-90 թվականներին վերամիավորել այս երկու միավորները մեկ Հայաստանի Հանրապետության սահմաններում։ Սակայն 1991 թվականին ԽՍՀՄ-ի լուծարումից հետո ՀՀ առաջին իշխանությունները անջատվեցին ԼՂԻՄ-ից՝ դա որևէ կերպ չֆիքսելով իրավական ակտերում։

Հայաստանի Հանրապետության ղեկավարությունը ռազմավարական նպատակ հռչակեց Թուրքիայի հետ հաշտեցումը, իսկ ԼՂԻՄ-ի չլուծված խնդիրը որակվեց որպես այդ ռազմավարական նպատակի իրականացման գլխավոր խոչընդոտ։ Փաստորեն, Հայաստանը համերաշխության կուրս սահմանեց 1921 թվականին կնքված Կարսի պայմանագրի պայմաններով, որով որոշվեցին Հայաստանի Հանրապետության սահմանները, իսկ հետագայում՝ Հայկական ԽՍՀ սահմանները ԽՍՀՄ կազմում։

Բայց քանի որ նույն 1991 թվականին Ադրբեջանական ԽՍՀ-ն իրեն հռչակեց 1918 թվականի Ադրբեջանական Դեմոկրատական Հանրապետության իրավահաջորդը և հրաժարվեց Կարսի պայմանագրի պայմաններից, Հայաստանի և Բաքվի (խմբ.) տարածքային սահմանազատման հարցը մնաց չլուծված՝ նույնիսկ առանց հաշվի առնելու Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը։ Իսկ ԼՂԻՄ-ի կարգավիճակի շուրջ վեճի առկայության պայմաններում առանձնակի արդիականություն է ձեռք բերել անգամ Հայաստանի և Բաքվի (խմբ.) ինքնիշխանության միջազգային ճանաչման խնդիրը։ Այս ծանր իրավիճակում լուծումը գտնվեց։

ԵԱՀԽ-ն պարզաբանեց իրավիճակը. 1992 թվականի հունվարի 30-ին (ընդամենը մի քանի պետությունների կողմից ճանաչված) Բաքուն (խմբ.) Հայաստանի հետ նույն օրը ընդունվեց ԵԱՀԽ-ում։ Այդ պետությունների ինքնիշխանությունն այնուհետև ճանաչվեց ԵԱՀԽ-ի կողմից՝ պայմանով, որ նրանք ճանաչեն Լեռնային Ղարաբաղի պատկանելիության վերաբերյալ տարաձայնությունների առկայությունը և պայմանավորվեն, որ Լեռնային Ղարաբաղի ապագա կարգավիճակը կորոշվի միջազգային կոնֆերանսում, ԵԱՀԽ հովանու ներքո է։ Այս համաձայնագիրը գրանցված է ԵԱՀԽ Մինսկի կոնֆերանսի 1992 թվականի մարտի 24-ի մանդատում։ Երկու պետություններն էլ տվել են նման համաձայնություն՝ խոստանալով հարցը լուծել խաղաղ ճանապարհով։

Վերջին տասնամյակների ընթացքում «գետնի» իրողությունները մի քանի անգամ արմատապես փոխվել են։ Բուն վեճի առարկան՝ Լեռնային Ղարաբաղը, նույնպես ֆիզիկապես լուծարվել է։ Սակայն տարածաշրջանում այդ երկրների միջև սահմանների որոշման միջազգայնորեն համաձայնեցված իրավական պայմաններում որևէ փոփոխություն տեղի չի ունեցել։ Այս պայմանները Հայաստանի և Բաքվի (խմբ.) սահմանների շուրջ վեճի ամենալեգիտիմ պայմաններն են։ Այս պայմանները Ալմա-Աթայի հռչակագրի պայմաններով փոխարինելու փորձը միայն բարդացրեց վեճի կողմերի հարաբերությունները:

Ըստ ամենայնի, շատ շուտով բոլորը ստիպված կլինեն նոր ընտրություն կատարել»: