Մերձավոր Արևելքի զենքի արդյունաբերությունը Իրանում

Իրանը դասագրքային օրինակ է մի երկրի, որի փոքր արդյունաբերական բազան և նորագույն սպառազինություն ձեռք բերելու վճռականությունը միավորվել են՝ ապահովելով, որ նա ճնշող մեծամասնությամբ կախված մնա օտարերկրյա արտադրողներից: Բացառությամբ որոշ ինքնաթիռների հավաքման, որը սկսվել է 1930-ականներին և ավարտվել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբին, Իրանն իր զենքի մեծ մասը ներմուծել է Միացյալ Նահանգներից:

Իրանում փոքր զենքերի և պայթուցիկ նյութերի արտադրությունը սկսվել է 1920-ական թվականներից: Երկրի հյուսիսում տեղակայված Պարչինում գտնվող զինամթերքի գործարանը շարունակաբար գործում է ավելի քան 50 տարի։ 1970-ականների վերջերին Թեհրանի թագավորական սպառազինության գործարաններն արտադրում էին փոքր զենքերի լայն տեսականի, ներառյալ հիմնական հետևակային հրացաններ և գնդացիրներ: Այսօր այս և այլ գործարանների արտադրությունը մատակարարում է անհրաժեշտ զինամթերքն իրանական ուժերին Իրաքի դեմ պատերազմում:

Երբ շահը որոշեց ընդլայնել Իրանի ռազմական հզորությունը, նա շեշտը դրեց օդային ուժերի վրա: 1969-ին խորհրդարանը հրամանագրով պարտավորեցրեց, որ երկրի նավթային եկամուտների մի մասը հատկացվի զենքի ներմուծման հիմնադրամին։ 1970 թվականին շահը հիմնադրեց «Iran Aircraft Industries»-ը (IACI)՝ որպես «Northrop»-ի հետ համատեղ ձեռնարկություն: Շիրազում ստեղծվել է նաև ամերիկյան արտադրության հրթիռների վերանորոգման հաստատություն:

1970-ից 1974 թվականներին երկրի ընդհանուր կապիտալ ծախսերում բանակի մասնաբաժինը 25 տոկոսից հասել է ընդհանուրի 41 տոկոսի, և արդյունաբերական շատ տարբեր ոլորտներ՝ ավտոմոբիլային, քիմիական, մեխանիկական, ունեցել են որոշակի ռազմական հարթություն: Սպահանի մերձակայքում ստեղծվել է հսկայական ռազմարդյունաբերական համալիր, և 1978 թվականին այնտեղ արտադրվել են տանկերի և ուղղաթիռների պահեստամասեր։ Ռազմական արդյունաբերության կազմակերպությունը հաստոցների միակ խոշորագույն ներմուծողն էր 1970-ականների կեսերին:

Իրանի ավտոմոբիլների հավաքման զգալի արդյունաբերությունը ռազմական բաղադրիչ ուներ: Արտասահմանյան երեք ավտոարտոնագրող՝ «Jeep»-ը (ԱՄՆ), «British Leyland»-ը («Land Rover»-ի արտադրողը) և «Daimler-Benz»-ը (Արևմտյան Գերմանիա), արտադրում էր ռազմական մեքենաներ: Մինչ տանկերի սպասարկումն ու վերանորոգումը մնում էին ամբողջովին ռազմական նախագիծ, մասնավոր հատվածը ստանձնել էր ռազմական մեքենաների արտադրությունն ու վերանորոգումը: Փոքր զենքերի արտադրության ոլորտում ֆրանսիական, գերմանական և շվեդական ընկերությունները լիցենզավորել են իրանցի ձեռնարկատերերին պատկանող գործարանները:

Շահի կառավարության կողմից առաջադեմ սպառազինության համակարգերի գնման պայմանագրերը սովորաբար ներառում էին վերանորոգման սարքավորումների տրամադրում և իրանցի տեխնիկների վերապատրաստման ծրագրեր: Այս գործողությունների մեծ մասը ներառում էր անսարք մասերի փոխարինում, այլ ոչ թե վերանորոգում: IACI-ի փորձը ցույց է տալիս այս միջոցառումների սահմանները:

1975-ին Իրանի կառավարությունը գնեց «Northrop»-ը, այնուհետև պայմանագիր կնքեց «Lockheed»-ի և «General Electric»-ի հետ նմանատիպ ծառայությունների համար: 1977 թվականին IACI-ն ուներ 2600 աշխատուժ Իրանի հինգ քաղաքում: Նրանց երեք քառորդն իրանցիներ էին, բայց նրանք կենտրոնացած էին կառավարման և ոչ հմուտ աշխատանքի վրա: IACI-ի հիմքում մոտ 600 հմուտ աշխատողներ էին Պակիստանից, Հարավային Կորեայից ու Ֆիլիպիններից և 50 տեխնիկ ԱՄՆ-ից:

Վերանորոգման և հավաքման այլ պայմանագրերը վաճառքի պայմանագրերի երկարաձգումն էին, ինչը թույլ տվեց զենքի բազմազգ ընկերություններին հեշտ մուտք գործել դեպի իրանական շուկա տեղական ձեռնարկությունների միջոցով:

1979-ի հեղափոխության ժամանակ սպառազինության այս տարբեր նախագծերից մի քանիսը կիսատ էին: Դրանցից մեկը «Bell Helicopter» համատեղ ձեռնարկությունն էր Սպահանում՝ 1500 օդաչուի և 5000 մեխանիկի պատրաստման, այնուհետև ռազմական տրանսպորտային ուղղաթիռ հավաքելու համար: Սա չեղարկվեց: Իսլամական Հանրապետությունը շարունակել է զենքի արտադրությունը նվազ մակարդակով, սակայն Իրաքի հետ պատերազմը հիմնականում ծավալվել է ներկրվող զենքերով և զինամթերքով: Եվ ռեժիմը, անկասկած, ընդլայնել և ընդլայնում է շահի օրոք սկսված տեղական սպասարկման և վերանորոգման հնարավորությունները: