Մերձավոր Արևելքի զենքի արդյունաբերությունը Իսրայելում

Իսրայելի սպառազինության արդյունաբերությունն ամենախոշորն ու բարդն է արդյունաբերական երկրների շարքում: Այն սկսել է փոքր զենքի և զինամթերքի արտադրամասերից, որոնք մեծացել են 1930-ական և 1940-ական թվականներին՝ ի վերջո դառնալով Իսրայելի ռազմական արդյունաբերություն (IMI): Իսրայելի օդանավերի արդյունաբերության (IAI) մեկնարկը տրվել է 1950-ականների սկզբին:

Իսրայելական սպառազինության արտադրությունն իսկապես ավելացել է 1967 թվականի պատերազմից հետո: Ֆրանսիական զենքի էմբարգոն, որը զուգորդվում է իսրայելական ռազմական և ԱՄՆ համագործակցության քաղաքական ու տնտեսական ազդեցության ընդլայնմամբ, օգնել է Իսրայելի ռազմարդյունաբերական կառույցը դարձնել այն, ինչ կա այսօր: Գոյություն ունեն սերտ կապեր իսրայելական սպառազինության ընկերությունների, գիտատեխնիկական էլիտայի և սպայական կորպուսի միջև: Ինչպես ԱՄՆ-ում, այստեղ ևս կա «պտտվող դուռ», որով նախկին սպաները զինված ուժերում շտաբային պաշտոններից անցնում են սպառազինության ընկերություններում գործադիր դերերի:

Ռազմական ծախսերը ներկայումս կազմում են մոտ 5 միլիարդ դոլար՝ Իսրայելի համախառն ներքին արդյունքի մոտավորապես մեկ երրորդը (մոտավորապես նույն գումարը կրկին պատրաստվում է մարել արտաքին պարտքերը, որոնց մեծ մասը ռազմական է): Սրանից ավելի քան 1 միլիարդ դոլար ամեն տարի ծախսվում է տեղական արտադրության զենքերի վրա, որից մոտ 25 տոկոսը կազմում է ներկրվող մասերի և լիցենզիաների արժեքը:

ԱՄՆ-ն թույլ է տալիս իր արտաքին ռազմական օգնությունն օգտագործել իսրայելական հետազոտությունների և մշակումների, ինչպես նաև այնպիսի առաջադեմ սպառազինության համակարգերի արտադրության համար, ինչպիսիք են «Մերկավա» հիմնական մարտական տանկը և «Լավի» առաջադեմ կործանիչ-ռմբակոծիչը: Զենքի արտադրությունը դարձել է Իսրայելի արդյունաբերական հատվածի կարևոր մասը, և այնտեղ աշխատում է մոտ 60.000 մարդ՝ երկրում արդյունաբերական աշխատուժի ավելի քան մեկ հինգերորդը: IAI-ն (20.000 աշխատակից), IMI-ն (15.000) և «Tadiran»-ը (10.000) Իսրայելի երեք խոշորագույն արդյունաբերական ընկերություններն են: Մետաղական արտադրանքի, մեքենաների և էլեկտրոնիկայի ոլորտները (որոնց կարևոր մասն է կազմում ռազմական արտադրությունը) 1970-ականներին երկրում ամենաարագ զարգացող արդյունաբերական ոլորտներն էին՝ տարեկան 12 տոկոս՝ ընդհանուր ութ տոկոսի դիմաց: Տարեկան շուրջ 1 միլիարդ դոլարի ռազմական վաճառքը կարևոր նշանակություն ունի երկրի վճարային հաշվեկշռի համար: Ռազմական արտադրությունը ներառում է ավելացված արժեքի մեծ բաղադրիչ և, հետևաբար, բավականին եկամտաբեր է: Որոշ ընկերությունների համար, ինչպիսիք են «Iscar Blades»-ը, շուկայի մոտ 90 տոկոսը (ներառյալ քաղաքացիական ապրանքները) արտասահմանում է. շատերի համար արտահանումը կազմում է իրենց արտադրանքի կեսից ավելին:

Իսրայելի ռազմական արդյունաբերության զարգացումը վերանորոգումից և սպասարկումից անցել է լիցենզավորված արտադրության և վերջապես տեղական նախագծման ու արտադրության: Իսրայելի սերտ կապերն առաջադեմ սպառազինություն արտադրող երկրների, սկզբում՝ Ֆրանսիայի, ապա՝ ԱՄՆ-ի հետ առանցքային էին: Օրինակ՝ իսրայելցի ինժեներները, ըստ երևույթին, ներգրավված են եղել Ֆրանսիայում «Mirage»-ի սկզբնական նախագծման աշխատանքներում: Ամեն դեպքում, արտադրության գործընթացում նրանց ծանոթությունը IAI-ին հնարավորություն է տվել ձեռք բերելու կամ արտադրելւ անհրաժեշտ դարբնոցները և նախապես պատրաստված մասերը: Իսրայելի առաջին տեղական արտադրության ռազմական ինքնաթիռը՝ «Kfir»-ը, ուներ «Mirage»-ի վրա հիմնված ինքնաթիռ և «F-4 Phantom»-ի շարժիչ:

Սպասարկումն այժմ իսրայելական ռազմական արտահանման մի մասն է: Ներկայումս IAI-ն Եվրոպայում ԱՄՆ ռազմական ուղղաթիռների սպասարկման և արդիականացման պայմանագիր ունի, և շատ երկրներ, որոնք ներմուծում են ամերիկյան կամ ֆրանսիական զենքի համակարգեր, գնում են Իսրայել՝ ծառայության պայմանագրերի համար: Ի վերջո, Իսրայելը վերամշակում և վերաարտահանում է ԱՄՆ-ից և Ֆրանսիայից Իսրայելի պաշտպանության ուժերի ավելցուկ կամ հնացած տեխնիկա, ինչպես նաև խորհրդային զենքեր:

Իսրայելը զարգացրել է ներմուծված զենքի համակարգերի արդիականացման և վերազինման մեծ կարողություն՝ տեղական արտադրության բաղադրիչների ավելացմամբ: Կասկած չկա, որ ամերիկյան տեխնոլոգիան Իսրայելի ռազմական հզորության հիմնական հատկանիշն է: Առանց դրա դժվար է պատկերացնել իսրայելական ռազմական արդյունաբերությունն այնպիսին, ինչպիսին այսօր է: Սակայն Իսրայելն իր ռազմական պատրաստվածության բարձր մակարդակի և սպառազինության համակարգերի հաճախակի կիրառման պատճառով զարգացրել է հասանելի տեխնոլոգիան կլանելու, դրա վրա հիմնվելու, մոդիֆիկացիաներ և նույնիսկ նոր համակարգեր արտադրելու համեմատաբար եզակի կարողություններ, ինչպիսիք են հեռավար կառավարվող մեքենաները, որոնք չեն արտադրվում ցանկացած այլ տեղ: Իսրայելի ռազմական արդյունաբերությունը ղեկավարում են խոշոր պետական ընկերությունները՝ IAI, IMI, «Rafael», «Main Ordnance» գործարանը, որոնք սովորաբար գլխավոր կապալառուներն են: Երկրորդ մակարդակում գտնվում է օտարերկրյա ընկերությունների հետ համատեղ ձեռնարկությունների կարևոր խումբ, որոնք ապահովում են տեխնոլոգիաներ և կապիտալ` իրենց հերթին շահույթ ստանալով Իսրայելի համեմատաբար ցածր գնով գիտական և ինժեներական աշխատուժից: Ի վերջո, գոյություն ունի նվազ և բարձր մասնագիտացված 150 իսրայելական ընկերություն, որոնք ենթապայմանագիր են կնքում սպառազինության նախագծերի համար: