Դադար` նոր պատերազմի նախաշեմին. ՀՀ և Ադրբեջանի միջև համաձայնեցված տեքստը ոչ մի իմաստով խաղաղության համաձայնագիր չէ. Modern Diplomacy

Մի քանի շաբաթ առաջ Հայաստանի և Ադրբեջանի կառավարությունները հայտարարել են, որ վերջնական տեսքի են բերել երկար սպասված խաղաղության պայմանագրի տեքստը՝ իբր վերջ տալով տասնամյակների հակամարտություններին: Բայց թեև հայտարարությունը արագորեն ողջունվել է միջազգային դիտորդների կողմից և լայնորեն որակվել որպես բեկում, ավելի ուշադիր ուսումնասիրությունը բացահայտում է ավելի բարդ և անհանգստացնող պատկերը: Այս մասին գրել է Modern Diplomacy կայքը։

Ինչպես նշվել է, ստորագրված պայմանագիր չկա, համատեղ հայտարարություն և ամբողջական տեքստի հրապարակում՝ ևս։ Իսկ մարտի 13-ի հայտարարությունից հետո շաբաթների ընթացքում Բաքվի հռետորաբանությունը մնում է թշնամական՝ շարունակելով Հայաստանի հասցեին մեղադրանքները և ռազմական ճնշումը նվազեցնելու ոչ մի քայլ: «Տարածաշրջանում շատերի համար հարցն այն չէ, թե արդյո՞ք խաղաղությունը մոտալուտ է, այլ այն, թե արդյո՞ք դա երբևէ նախատեսված է եղել», – գրել է կայքը:

Ինչպես նշվել է, այս պահի փխրունությունը հասկանալու համար պետք է նայել վերնագրերից այն կողմ և բանակցությունների կառուցվածքին: Տևական խաղաղության տանող մեկ գործընթացի փոխարեն, երկու երկրների միջև բանակցությունները բաժանվել են երեք առանձին ուղիների, որոնցից յուրաքանչյուրը հղի է չլուծված լարվածությամբ և հակասություններով:

Առաջինը պայմանագրի հիմնական տեքստն է: Ավելի քան մեկ տարվա բանակցություններից հետո Հայաստանն ու Ադրբեջանը համաձայնել են 17 հոդվածների շուրջ: Վերջնական կետերը, որոնք պահանջում են Հայաստանից հետ կանչել դատական գործերը միջազգային դատարաններից և հեռացնել ԵՄ դիտորդներին սահմանից, Երևանն ընդունել է հիմնականում ադրբեջանական հարձակման սպառնալիքի ներքո: Հարկադրանքի տակ զիջումներ կորզելը կասկածներ է առաջացնում ցանկացած գործարքի երկարակեցության և արդարության վերաբերյալ:

Զուգահեռաբար երկրորդ բանակցային ուղին է ծավալվում այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» շուրջ։ Ադրբեջանը պահանջում է ազատ մուտք գործել դեպի հարավային Հայաստանի միջանցք, որը կապում է իր հիմնական տարածքը Նախիջևանի էքսկլավի հետ, որը սահմանակից է Թուրքիային: Սակայն այս երթուղու համար Ադրբեջանի պայմանները հավասար են ինքնիշխան վերահսկողության: Ըստ էության՝ Ադրբեջանն օգտագործում է իր մարտադաշտի առավելությունը՝ Հայաստանի ներսում տարածքային իրավունքներ պահանջելու համար՝ կարմիր գիծ, որը կարելի է շատ հեռուն մղել։

Երրորդ ճանապարհը՝ սահմանազատումը և սահմանագծումը, նույնպես բարդ է: 1040 կիլոմետրանոց սահմանից ամբողջությամբ սահմանազատվել է միայն 13 կիլոմետրը։ Փորձագետների խոսքով՝ մնացածը կարող է տևել տասնամյակներ: Բայց քանի որ յուրաքանչյուր թիզ հող կապված է պատմական դժգոհությունների և ռազմական հաշվարկների հետ, ինչպես նաև Բաքվի բռնապետական վարչակարգի կողմից բարեխղճորեն վերաբերվելու անկարողության, այս տեխնիկական թվացող գործընթացը հսկայական քաղաքական ռիսկ է պարունակում:

Կարծես այս խոչընդոտները բավական չէին, Ադրբեջանը ևս մեկ պայման է ավելացրել՝ Հայաստանում սահմանադրական փոփոխությունը։ Բայց Հայաստանի օրենսդրությունն արգելում է ուղղակիորեն նախաբանում փոփոխություններ կատարել: Այս պահանջը բավարարելու համար երկրին անհրաժեշտ կլինի համաժողովրդական հանրաքվեով ընդունված բոլորովին նոր սահմանադրություն:

Դրա համար ժամանակ կպահանջվի: Երաշխիք չկա, որ հասարակությունը կհաստատի այն, կամ Ադրբեջանը չի վերադառնա նոր պահանջներով: Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, կարծես թե, հաջորդ ընտրությունները կձևավորի որպես սահմանադրական փոփոխությունների փաստացի հանրաքվե, և այդ մոտեցումը լուրջ ռիսկեր է պարունակում։ Ինչպես նշվել է, պարտությունը կարող է փլուզել խաղաղության ողջ գործընթացը և բացել անկարգությունների դուռ:

Մինչդեռ Բաքվից ստացվող ազդանշանները քիչ բան են տալիս վստահություն ներշնչելու համար: Պետությանն առընթեր լրատվամիջոցները շարունակում են Հայաստանին մեղադրել ռազմական սադրանքների համար: Ադրբեջանը հրաժարվել է կիրառել հրադադարի խախտումների հետաքննության ցանկացած մեխանիզմ։ Սրանք հաշտության պատրաստվող կառավարության գործողությունները չեն: Դրանք ազդանշաններ են, որ երկիրը բաց է պահում իր տարբերակները, այդ թվում՝ ագրեսիայի վերսկսման:

Պայմանագիրն ինքնին անտեսում է արդարադատության հիմնական խնդիրները: Բաքվում ներկայումս դատավարության ընթացքում հայ քաղբանտարկյալների ազատ արձակման վերաբերյալ դրույթներ չկան: Արցախից տեղահանված տասնյակ հազարավորների վերադարձի մասին խոսք չկա։ Մոնիթորինգի անկախ մեխանիզմներ չկան։ Եվ եթե ԵՄ դիտորդները հեռացվեն, ինչպես պահանջում է Ադրբեջանը, համապատասխանությունը ստուգելու միջոցներ չեն լինի:

Այն, ինչ առկա է, ոչ մի իմաստով խաղաղության համաձայնագիր չէ: Այն մասնակի քայլերի ցանկ է՝ առանց լուծված կամ ամբողջությամբ անտեսված հիմնական հարցերով:

Աշխարհը չպետք է ինքնաբավության մեջ ընկնի խաղաղության հայտարարություններով: Վտանգված է ոչ միայն Հայաստանի և Ադրբեջանի ճակատագիրը, այլև՝ միջազգային կարգի ավելի լայն սկզբունքները։ Հարավային Կովկասն ավելին է, քան Եվրասիայի հեռավոր անկյունը։

Հետևանքները տարածվում են Երևանից և Բաքվից շատ հեռու: Եթե Ադրբեջանին թույլ տան ուժի սպառնալիքի միջոցով զգալի զիջումներ կորզել, դա նախադեպ կստեղծի։
Հայաստանն իրական, նույնիսկ ցավալի ջանքեր է գործադրել դեպի խաղաղություն շարժվելու համար: Սակայն խաղաղությունը պետք է լինի փոխադարձ, արդար և կիրառելի: Առանց երաշխիքների, առանց համաչափության և առանց թափանցիկության, այն, ինչ ներկայացվել է որպես պայմանագիր, կարող է միայն դադար լինել հաջորդ պատերազմի ճանապարհին:

©ABC MEDIA