Չափազանց վտանգավոր է «Արևմտյան Ադրբեջան» դրույթը, որը մենք թութակի պես կրկնում ենք. Հայկ Դեմոյան

«Դետք»-ի զրուցակիցն է Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի նախկին տնօրեն, պատմաբան Հայկ Դեմոյանը:

- Ադրբեջանը տևական ժամանակ է՝ պետական քաղաքականության մակարդակում փորձում է առաջ մղել այսպես կոչված «Արևմտյան Ադրբեջան» և «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնք» մտացածին դրույթները: Դրանով, ըստ էության, փորձում են վիճելի դարձնել ՀՀ սուվերեն տարածքները և հող նախապատրաստում ադրբեջանցիների «վերադարձի» համար:  Ներկայումս որքանո՞վ է վտանգավոր այդ կեղծ դրույթի տարածումը, և ինչպե՞ս պետք է հակազդել թշնամական քարոզչությանը: 

- Այս պահին երկու վտանգ եմ տեսնում: Առաջինն այն է, որ մենք, ակամայից այդքան խոսելով իրենց կեղծ դրույթների մասին, տարածում ենք դրանք: Մեր հասարակության մեջ չկա մեդիագրագիտություն, վերցրել ենք նույն բանը և շրջանառում ենք մեր տիրույթում: Իսկ 5 տարի առաջ, երբ «Արևմտյան Ադրբեջան» տերմինը չկար, ինչո՞ւ մեր լրատվամիջոցները կամ վերլուծաբանները չէին խոսում: Ադրբեջանցիներն ինչ ասում են, թութակի պես կրկնում ենք այստեղ, արդյունքում ամենամեծ վտանգը մենք ենք ստեղծում մեզ համար՝ վերցնում ենք այն, ինչ այնտեղ են ասում, ու նույնությամբ կրկնում: Վերջում մենք էլ ենք սկսում հավատալ դրան: 

Երկրորդ վտանգը, որ այսօր չկան հակազդեցություն ու հակագործողություն դրան:  Հասկանալի է՝ մենք ունենք իշխանություն, որը պարտվողական է, հանձնվողական և դրանից հաճույք է ստանում: Ու այսօր արդեն դա գերագույն սպառնալիք է հայ ժողովրդի պատմության և պետականության համար: Իրենք չեն էլ ուզում լսել ու հասկանալ, որ Ադրբեջանի առաջ քաշած այդ դրույթները լուրջ սպառնալիք կարող են դառնալ շատ կարճ ժամանակահատվածում:

Ժամանակին կային ձևավորված ինստիտուտներ, անհատներ, ո՞ւր են: Այդ մարդկանց բոլորին ցրեցին, բոլորին հանեցին՝ անվանելով նախկիններ և այլն, իսկ իրենք ոչինչ չեն անում: Հիմա էլ իրենց ցանկացած նախաձեռնություն միտված է նրան, որ հանկարծ չանհանգստացնեն, չվախեցնեն թուրքերին ու ադրբեջանցիներին: 

- Այն, որ ադրբեջանական կեղծ դրույթին պատասխան չի տրվում, ավելին՝ այդ դրույթն արդեն քննարկվում է բարձր մակարդակի հանդիպումների ժամանակ, նշանակո՞ւմ է, որ մի օր էլ կարող է բավարարվել նրանց՝ «վերադարձի» պահանջը:  

- Դե այո, Ալեն Սիմոնյանը չասա՞ց, որ մի օր էլ ադրբեջանցիները կարող են վերադառնալ: Լավ է՝ չասաց, թե կոնկրետ ուր կարող են վերադառնալ: 

Իրենք ուզում են հիմա համահավասարեցնել արցախցիների վերադարձն ու ադրբեջանցիներին: Դա շատ պարզ ու գրագետ գործողություն է իրենց կողմից: Արցախցիների կարգավիճակային թեմաները, Մինսկի խմբի գործունեությունն ի չիք են դարձնում՝ այդպիսի թեմա մեջտեղ բերելով ու փորձելով դա ամուր հիմքերի վրա դնել՝ նույն հարթության մեջ դնելով ադրբեջանցիների՝ Հայաստան վերադառնալն ու արցախցիների վերադարձն Արցախ: Իրենք իրենց ծրագիրը հաջողությամբ իրականացնում են, իսկ մենք ունենք անողնաշարներ, որ որևէ կերպ չեն հակազդում դրան:  

- Իշխանությունը որ չի հակազդում, տեսնում ենք, իսկ ինչո՞ւ է լուռ մեր պատմագիտական համայնքը: 

- Դուք հարցը տանում ենք լրագրողական դիսկուրսի: Որևէ լուրջ պատմաբան չի քննարկի այսօր «Արևմտյան Ադրբեջանի» տեսություն, հասկանո՞ւմ եք: Այդպիսով հարցը դառնալու է առօրյա քննարկման թեմա, իսկ դա այն է, ինչ Ադրբեջանն է ուզում: Նրանք մեր ձեռքով ստանում են իրենց ուզածը, իրենց քարոզչական բոլոր «ֆռիկները»: Իսկ այդ բոլոր ձևակերպումները մեր դաշտ են բերում լրատվամիջոցները: 

Հետո ո՞նց եք ուզում՝ պատմաբանները պատասխանեն, նստեն, գիրք գրե՞ն: Այդ գիրքը՝ «Западный Азербайджан», գրել են դեռ 2008 թվականին, ես այն ժամանակ գրել եմ գրախոսություն ռուսերենով «Голос Армении»-ում: Ես այն ժամանակ իմ քայլն արել եմ, հակազդել եմ: Հուշարձաններ էին ֆոտոշոփով աղավաղել մեր Գոշավանքում, ես էլ անդրադարձա՝ ասելով, որ եթե դուք այդ այլանդակությունն եք անում, ավելի լավ է գրքեր չտպեք և ակադեմիան էլ վերածեք «չայխանայի»: 

Պատմաբաններն ի՞նչ անեն: Մենք պատմական տերմին ունենք ամբողջ Ադրբեջանի համար, որը կոչվում է «Հայոց արևելից կողմաց», որը պատմական տերմին է և գալիս է վաղ միջնադարից: Հիմա եկեք լրագրողներին բացատրենք, որ դա շատ կարևոր տերմին է և պետք է շրջանառության մեջ դնել: Իհարկե չեն դնի, որովհետև առաջին անգամ կլսեն, որ նման տերմին կա ադրբեջանական այսօրվա տարածքների վերաբերյալ: 

- Գուցե և պե՞տք է դնել շրջանառության մեջ:

- Դա պետական մակարդակով իրագործվող ծրագիր պետք է լինի: Պետություն և իշխանություն կոչվածն այն է, որ ամեն ինչի դեմ ունենա հակազդեցություն: Հիմա նրանք որ չեն անում, ասենք թե մի պատմաբան հոդված գրեց, դրանով հարցը չի լուծվելու: Ադրբեջանում այդ ամենը նախագահի մակարդակով է արվում, իսկ այստեղ ամեն ինչի առջև պատրաստ են չոքել: 
Մեր երկրում պետությունը չի կարգավորում ոչ մի ոլորտ, հատկապես անվտանգային: Չեն հասկանում, թե այդ դրույթները որտեղից են գալիս և ինչի կարող են վերածվել: Սա մեկ կամ մի քանի պատմաբանի լուծելու հարց չէ: