27. Թիֆլիսի Հայոց ազգային խորհրդի քննարկումները Հայաստանի հռչակման շուրջ

Մայիսի 28, 1918. ինչպես են կուսակցությունները քվեարկել թուրքական վերջնագրին

Հայկական ուսումնասիրությունների ԱՆԻ կենտրոնը 2018-ին վերահրատարակել է Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ և արտգործնախարար Ալեքսանդր Խատիսյանի «Հայաստանի Հանրապետության ծագումն ու զարգացումը» կոթողային աշխատությունը՝ առաջին անգամ արևելահայերենով և աբեղյանական ուղղագրությամբ: Հայաստանի Հանրապետության շրջանում դժվար է նշել մեկ այլ հայ պաշտոնյայի, պետական գործչի, որն այնքան շատ ներկա եղած լինի հայ ժողովրդի համար ճակատագրական քննարկումների, բանակցած ու ստորագրած լինի այնքան կարևոր փաստաթղթեր:

_______________________________

Հինգերորդ գլուխ

Անդրկովկասի միության քայքայումը և Հայաստանի անկախության հռչակումը

Թիֆլիս հասնելով՝ Քաջազնունին և ես անմիջապես գնացինք Հայոց Ազգային խորհրդի շենքը, որ Արամյանցի հսկա տունն էր՝ Գոլովինսկի պողոտայի և Բարեատինսկայա փողոցի անկյունում: Մեզ անհամբեր սպասում էին, մանավանդ այն պատճառով, որ այդ պահին մի կողմից տեղի էին ունենում արյունահեղ կռիվներ Սարդարապատում և Ղարաքիլիսայում, իսկ մյուս կողմից` չափազանց կասկածելի էր դարձել վրացիների ընթացքը: Հայերը պարտավորված էին որոշել իրենց դիրքը:

Ճիշտ նույն առավոտյան` մայիսի 27-ին, զորավար Սիլիկյանից ստացանք մի հեռագիր, որով աղաչում էր փամփուշտ ուղարկել: Ազգային խորհուրդը անընդհատ նիստեր ուներ: Ջղերը ծայր աստիճան լարված էին: Ազգային խորհուրդը կազմող կուսակցությունները շատ տարբեր կերպ էին վերաբերվում Վրաստանի անկախության հայտարարությանը: Ոմանք կարծում էին, թե վրացիների այդ քայլը չպետք է մեզ հարկադրի ևս նույն քայլն անել, ոմանք էլ ասում էին՝ ժամանակն է եկել վերջնականապես մեր երկիրն էլ անկախ հայտարարելու:

Քաջազնունին և ես նույն օրը՝ մայիսի 27-ի երեկոյան, զեկուցում տվեցինք Բաթումի խորհրդաժողովի մասին: Նախորդ օրը Սեյմը ընդունել էր հետևյալ բանաձևը. «Նկատի ունենալով, որ պատերազմի և խաղաղության խնդիրներում երևան եկան հիմնական տարակարծություններ Անդրկովկասյան անկախ հանրապետությունը կազմող ազգերի միջև, որով անկարելի է դառնում ամբողջ Անդրկովկասի համար հեղինակավոր մի իշխանության գոյությունը, Սեյմը արձանագրում է Անդրկովկասի քայքայման փաստը և վար է դնում իր լիազորությունները»: Այդ բանաձևից հետո Վրաստանը նույն օրն իսկ հայտարարել էր իր անկախությունը՝ ընտրելով կառավարություն Նոյ Ռամիշվիլու նախագահությամբ: Վրաստանի անկախության հայտարարությունը հեռագրով հաղորդվել էր 18 պետությունների:

Նույն պահին հաղորդվեց, որ թաթարները ևս պատրաստվում են մայիսի 28-ին հայտարարել Ադրբեջանի անկախությունը:

Այսպիսի պայմաններում Հայոց Ազգային խորհուրդը որոշեց հանձնարարել իր անդամներին անմիջապես ցրվել և մինչև հետևյալ օրը ժամը 10-ը բերել իրենց կուսակցությունների վճիռը Հայաստանի անկախության մասին: Հետևյալ օրը բոլոր կուսակցությունները Ազգային խորհուրդ եկան` հայտնելու, թե իրենք կողմնակից են Հայաստանի անկախության հռչակմանը: Անմիջապես սկսեցին կազմել անկախության հայտարարության բանաձևը, որի խմբագրությունը հանձնվեց Ավետիս Ահարոնյանին, Նիկոլ Աղբալյանին, Հովհաննես Քաջազնունուն և ինձ: Ի վերջո, ցերեկվա ժամը 12-ին, Հայոց Ազգային խորհուրդը ընդունեց հետևյալ պատմական բանաձևը. «Անդրկովկասի քաղաքական ամբողջության լուծումով և Վրաստանի ու Ադրբեջանի անկախության հռչակումով ստեղծված նոր դրության հանդեպ Հայոց Ազգային խորհուրդը իրեն հայտարարում է հայկական գավառների գերագույն և միակ իշխանությունը: Որոշ ծանրակշիռ պատճառներով թողնելով մոտիկ օրերում կազմել հայոց ազգային կառավարություն՝ Ազգային խորհուրդը ժամանակավորապես ստանձնում է կառավարական բոլոր ֆունկցիաները՝ հայկական գավառների քաղաքական ու վարչական ղեկը վարելու համար»:

Այս բանաձևը Հայոց Ազգային խորհրդի կողմից հրատարակվեց իբրև Հայաստանի անկախության հայտարարություն:

Այսպիսով` 1918 թվականի մայիսի 28-ի ցերեկվա ժամը 12-ին հռչակվեց Հայաստանի անկախությունը: Կառավարության կազմությունը հետաձգվեց մինչև հաշտության պատվիրակության Բաթում գնալն ու վերադառնալը, որովհետև Քաջազնունու և իմ մասնակցությունը կառավարության կազմում անհրաժեշտ էր նկատվում: Իսկ մենք պետք է նորից մեկնեինք Բաթում: Թուրքերի վերջնագրի պայմանաժամը լրանում էր հետևյալ օրը՝ մայիսի 29-ին երեկոյան ժամը 8-ին: Հետևաբար պետք էր շտապել:

Մեր՝ արդեն զուտ հայկական պատվիրակությունը կազմվեց երեք հոգուց: Նախագահը ես էի, իսկ անդամներն էին Քաջազնունին և Միքայել Պապաջանյանը: Պատվիրակությանը քարտ բլանշ տրվեց, և մենք մայիսի 28-ի գիշերվա ժամը 12-ին մեկնեցինք Բաթում, որտեղ հասանք հետևյալ օրը ցերեկվա ժամը 12-ին: Այս անգամ Բաթումում մնացինք 8 օր միայն՝ մինչև հունիսի 5-ը, և ամբողջ ժամանակը զբաղված էինք հաշտության դաշնագրի կազմումով: Առաջին միջազգային ակտն էր, որ պիտի կատարեր Հայաստանը, և մեծ ու խնամքոտ աշխատանք էր պետք այն ժամանակվա ծայրագույն պայմաններում, ըստ կարելվույն տանելի դաշնագիր կնքելու համար թուրքերի հետ:

Ավելացնել նոր մեկնաբանություն

Ավելին հեղինակից

Օսկանյան
Հայաստանը պետք է հասկանա, որ աշխարհաքաղաքականության մեջ դաշինքները հիմնված են ոչ թե բարոյական համապատասխանության, այլ ռազմավարական անհրաժեշտության վրա. Օսկանյան
Սեյրան Օհանյան
Ինչո՞ւ է ՀՀ իշխանությունը «լուռ». որտե՞ղ է նրանց օրինական, բարոյական պահանջը` Արցախի ղեկավարությանն անհապաղ ազատ արձակելու և ՀՀ վերադարձնելու ուղղությամբ. Սեյրան Օհանյան
ՀՀ
Ադրբեջանի համար ցանկացած անհասկանալի իրավիճակում կա մեղադրանքի մշտական օբյեկտ, և դա մենք ենք. Տաթևիկ Հայրապետյան
Արցախ
Փաշինյանը ցանկանում է նոր սահմանադրությամբ դե յուրե ամրագրել Արցախի կորուստը. Ստեփան Հասան-Ջալալյան
Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնն աջակցել է Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկուն:
Զելենսկին բռնապետ չէ, նա լեգիտիմ նախագահ է. Մակրոն
հք
Թրամփը Հարավային Կովկասի վերաբերյալ քաղաքականություն չունի, թե ինչ կլինի Ադրբեջանի հետ՝ ոչ ոք չգիտի. Բրայզա
ըե
Լավրովն ու Ֆիդանը քննարկել են Էր Ռիադում կայացած ռուս-ամերիկյան բանակցությունները
ՀՀ
Վիեննայում հանդիպել են Հայաստանի և Թուրքիայի պատվիրակությունները. Սարգիս Խանդանյան
Բագրատ Սրբազան
Սահմանադրությա՞մբ չի ընտրվել, ուրեմն ինքը լեգիտիմ չէ. Բագրատ Սրբազան
Մենք՝ որպես Արցախի ժողովուրդ, շարունակելու ենք պայքարել: Հայրենի բնօրրան անվտանգ և արժանապատիվ վերադառնալու Արցախի Հանրապետության ժողովրդի իրավունքը ոչ միայն օրինական է, այլև ամբողջովին տեղավորվում է հիմնված միջազգային իրավունքի նորմերի ու սկզբունքների համատեքստում:
Հիշելով 1988-ի փետրվարի 20-ի խորհուրդը՝ մենք վերահաստատում ենք արդարության, ճշմարտության ճանապարհով ընթանալու և պատմական հիշողությունը պահպանելու մեր անօտարելի իրավունքը. Արցախի ԱԺ
Իրանի Մեջլիսի (խորհրդարանի) խոսնակ Մոհամմադ Բաղեր Ղալիբաֆն հայտարարել է, որ Թեհրանը լիովին աջակցում է «3+3» հարթակին, որը կնպաստի Հարավային Կովկասում խաղաղությանն ու կայունությանը։
«3+3» հարթակը կնպաստի Հարավային Կովկասում խաղաղությանն ու կայունությանը․ Իրանի Մեջլիսի խոսնակ
Արցախ
Պարտավոր ենք փոխել Արցախը մեկընդմիշտ կորցնելու սնանկ գաղափարը
Խաղաղություն
Խաղաղությունը պետք է դառնա ապրելակերպ, բնավորություն, խասյաթ. Փաշինյան
լ
Ալիևն այսօր Արցախում ողջ օրը հակահայ ելույթներ է ունեցել, զուգահեռ ՀՀ վարչապետը «հանկարծ» հայտարարում է Սահմանադրությունը փոխելու մասին․ թյուրքագետ
Ալիևն ՀՀ վարչապետ
Փաշինյանը որոշել է բավարարել Ալիևի հերթական պահանջը
Իրան
Մենք տարածաշրջանային խնդիրների լուծումները փնտրում ենք միայն տարածաշրջանի երկրների օգնությամբ. Իրանի առաջին փոխնախագահ
Պուտին
Հաճույքով կհանդիպեմ Թրամփին, ՌԴ-ի և ԱՄՆ-ի հարաբերություններն այնպիսին են, որ մի բաժակ սուրճի շուրջ հանդիպումը բավարար չէ․ Պուտին
Ռուբեն Վարդանյան
Ռուբեն Վարդանյանը հրաժարվել է դատական ֆարսին մասնակցելուց և հացադուլ է հայտարարել
Կասկած չկա, որ «3+3» ձևաչափով խորհրդատվական հարթակը (Հայաստան, Ադրբեջան, Վրաստան, Ռուսաստան, Իրան, Թուրքիա) բոլոր մասնակիցների շահերից է բխում. այս մասին,  ինչպես հաղորդում է ՏԱՍՍ-ը, Պետդումայում ասել է ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը:
«3+3» հարթակը բոլոր մասնակիցների շահերից է բխում. այն նախանձ էր առաջացրել Բայդենի վարչակազմում. Լավրով
Եվրոպան ընդունում է, որ առանց ԱՄՆ–ի իրենք ի վիճակի չեն բարդ ռազմական գործողություններ իրականացնել, ոչ էլ նույնիսկ պարզ խնդիրներ լուծել:    Այս մասին գրել է Financial Times թերթը՝ վկայակոչելով եվրոպական երկրներից մեկի արտգործնախարարին, որի անունը հոդվածում չի նշվել։
Եվրոպան առանց ԱՄՆ-ի ի վիճակի չէ բարդ ռազմական գործողությունների․ FT
Օսկանյան
Փոփոխության ժամանակը հիմա է. Փաշինյանի քաղաքականությունը սպառնալիք է պետականությանը․ Օսկանյան
Արցախ
Ադրբեջանը Արցախի ղեկավարներին դատական ֆարսի ժամանակ նոր մեղադրանքներ է ներկայացրել
a
Թուրքիան աջակցում է Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությանը․ ինչ են քննարկել Էրդողանն ու Զելենսկին
«Արցախցիներին միասնական պահելու և Արցախի նկատմամբ պահանջատիրության հիմքը չկա։ Նպատակն ուղղակի Արցախի թեման փակելն է, Արցախը մոռացության մատնելը։ Բռնի տեղահանված լինելու կարգավիճակն այդ պահանջատիրությունը պահպանելու կարևոր տարրերից մեկն Է։ Եթե փորձում են վերացնել այդ կարգավիճակը, փորձում են ասել, կամ արդեն ուղիղ ասում են՝ ինչ եղել, եղել է, մոռացեք, Հայաստանն էլ է ձեր հայրենիքը, ինտեգրվեք և ապրեք»,–ասաց Արցախի ՄԻՊ Գեղամ Ստեփանյանը։
Արցախի ժողովրդի վերադարձի իրավունքը բանակցային սեղանին չկա. Գեղամ Ստեփանյան
Արցախ
Ալիևները մեկնել են Արցախ
Հայրիկյան
Ես ո՞վ եմ, որ մարդկանց փոխարեն որոշեմ, որ Նիկոլ Փաշինյանը լավը չի: Եթե մարդիկ իրենք այդ կարծիքին են պիտի գան. Հայրիկյան
Ավելի քան մեկ ժամ տևած զրույցի ընթացքում շոշափվել են հայ-ռուսական հարաբերություններին, Հայաստանի ներքին իրավիճակին և տարածաշրջանային անվտանգությանն առնչվող հարցեր:
Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ու Կոպիրկինը քննարկել են ՀՀ-ի ներքին իրավիճակին և տարածաշրջանային անվտանգությանն առնչվող հարցեր
Թ
Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վերջնական խաղաղությունն օգուտ կբերի ոչ միայն տարածաշրջանին, այլև ամբողջ աշխարհին. Թուրքիայի դեսպան
juh
Ահաբեկիչ Ալիևը տարիներ շարունակ սպանում է Ադրբեջանի և ՀՀ-ի ժողովրդին, իսկ աշխարհը լուռ է․ ադրբեջանցի բլոգեր
 Հայաստանի ՊՆ ռազմական ոստիկանության Սյունիքի մարզի Կապանի բաժին է հանձնվել զենք-զինամթերքի խմբաքանակ: Այս մասին հայտնում է ՊՆ մամուլի ծառայությունը։
Ռազմական ոստիկանությունը Սյունիքի մարզում գնդացիրներ և զինամթերք է առգրավել