Համաշխարհային ռազմական մրցավազքը և բալանսը

Համաշխարհային ռազմական մրցավազքը և բալանսը (ընդհանուր անվտանգության քաղաքականության շրջանակում) վերաբերում են այն գործընթացին, երբ տարբեր երկրներ կամ ուժեր մրցակցում են ռազմական կարողությունների և տեխնոլոգիաների զարգացման մեջ՝ ազդելով միջազգային հարաբերությունների և անվտանգության վրա։ Այս մրցավազքը, որը սկսվել է դեռևս 20-րդ դարում, այսօր շարունակվում է, սակայն այն արդեն ավելի բարդ է դարձել՝ ի հաշիվ նորագույն տեխնոլոգիաների, աշխարհաքաղաքական փոխադարձ ազդեցությունների և աշխարհում ռազմական ուժերի բալանսի փոփոխությունների։

Այս թեման ընդգրկում է համաշխարհային ուժերի հավասարակշռությանը և բալանսին առնչվող ռազմական սպառազինությունների մրցավազքը, ռազմական դոկտրինաների ձևավորումը, ռազմական դաշինքները և աշխարհում ուժերի դասավորությունները։

1. Տարածաշրջանային և գլոբալ ռազմական մրցավազք

Համաշխարհային ռազմական մրցավազքը հաճախ տեղի է ունենում միջազգային ուժերի միջև՝ ամենից հաճախ երկու հիմնական ուժերի կամ դաշինքների միջև։ Այս մրցավազքը կարող է ունենալ հետևյալ բնույթները՝

Ա. Ցամաքային, ծովային ու օդային զենքերի մրցավազք
20-րդ դարի երկրորդ կեսին, հատկապես՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո, ռազմական սպառազինությունների մրցավազքը մեծապես կենտրոնացած էր միջուկային զենքերի և ռազմավարական ռեակտիվ տեխնոլոգիաների վրա։ Միացյալ Նահանգների և Խորհրդային Միության միջև սկսվեց Մեծ մրցավազքը, որն իր գագաթնակետին հասավ հրթիռային մրցավազքի, միջուկային զենքերի ու արբանյակային տեխնոլոգիաների զարգացման գործընթացներում։

Բ. Թվային և կիբեռպատերազմ
Ներկայումս, ռազմական մրցավազքը նոր՝ թվային դարաշրջանի մեջ է։ Կիբեռպատերազմի սպառնալիքները, ինչպես նաև ռազմական տեխնոլոգիաների՝ առանց մարդ ուժի գործողություն իրականացնող համակարգերի (անօդաչու թռչող սարքեր, ավտոնոմ հրթիռներ, արհեստական բանականություն) զարգացումը, ստեղծել են նոր մարտահրավերներ և նոր տեսակներ մրցավազքի։ Առավելությունը այստեղ ձեռք բերելու համար անհրաժեշտ է ոչ միայն հզոր սպառազինություն, այլև գերազանց թվային համակարգեր, կիբեռպատերազմի հմտություններ և տեղեկատվական վերահսկողություն։

Գ. Ռազմական տեխնոլոգիաների գլոբալ մրցավազք
Միջուկային հրթիռների մրցավազքից բացի, այսօր գերտերությունները փորձում են առաջ մղել նորագույն զենքերի՝ ինչպես միջուկային, այնպես էլ ոչ միջուկային տեսակի համակարգերի մշակումներ։ Պարզապես 21-րդ դարում այդ մրցավազքը վերածվել է լայնածավալ ռազմավարության, որտեղ ներգրավված են նաև ոչ միայն ավանդական ուժեր, այլև նորագույն տեխնոլոգիաների մշակման մեջ ներդրում կատարող անհատական և կորպորացիոն ենթակառուցվածքներ։

2. Կիրառվող ռազմավարություններ ու ռազմական դոկտրինաներ

Համաշխարհային ռազմական մրցավազքը ավելի բարդ է դառնում, քանի որ այն ներառում է ոչ միայն զենքերի մրցավազքը, այլև ռազմավարությունների ու դոկտրինաների առաջխաղացումը, որոնք ձևավորում են ընդհանուր աշխարհաքաղաքական իրավիճակը։

Ա. Միջուկային զենքերի կիրառման դոկտրինաներ
ԱՄՆ-ի և Խորհրդային Միության միջև համաշխարհային քաղաքականության ամենակարևոր բաղադրիչներից էր միջուկային զենքերի մրցավազքը, որը զուգորդվում էր «մեծ ուժի հավասարակշռության» սկզբունքով՝ ապահովելով միջուկային զենքերի գործածման կանխարգելման հետևանքները։ Այդ ժամանակից ի վեր, միջուկային զենքը դեռևս շարունակում է ունենալ գլոբալ կարևորություն, որտեղ յուրաքանչյուր երկրի պաշտպանության դոկտրինան պետք է ընդգրկի այդ սպառնալիքի հնարավորությունը։

Բ. Հիբրիդային պատերազմ
Իրենց ռազմական մրցավազքի ընթացքում երկրները increasingly ներդնում են հիբրիդային պատերազմ (mixed warfare), որտեղ ավանդական մարտեր համադրվում են տեղեկատվական, կիբեռ և տնտեսական մարտեր։ Սա նշանակում է, որ ավելի ու ավելի հաճախ միջազգային ուժերը չեն դիմում միայն ավանդական պատերազմների, այլ նաև տնտեսական, տեղեկատվական և կիբեռ հարձակումների միջոցով փորձում են ազդել հակառակորդի վրա։

Գ. Ռազմական դաշինքների ուժի բալանս
Որպես ռազմավարություն, շատ երկրներ միավորվում են ռազմական դաշինքներում, օրինակ՝ ՆԱՏՕ-ն (Հյուսիսատլանտյան դաշինք), որը համարվում է ամերիկյան ղեկավարությամբ գլխավոր ռազմական դաշինքը։ Ռազմական դաշինքների հիմնական նպատակն է ապահովել պաշտպանության համատեղ համակարգեր՝ ապահովելով ուժերի հավասարակշռություն, որոնք կարող են կանխել ցանկացած միակողմանի ռազմական գործողություն։ Դաշինքների որոշումը մեծապես ազդում է երկրների ռազմավարական դիրքորոշումների վրա, հատկապես այն դեպքում, երբ մեկ կամ մի քանի կողմերը գերազանցում են իրանական ու չինական սպառազինություններն ու տեխնոլոգիաները։

3. Միջազգային ուժերի բալանս և փոփոխություններ

Ա. Գերտերությունների դաշինքներ և մրցավազք
Պատերազմի հիմնական միջավայրը շարունակում է մնալ ռազմաբազաները, որոնք հաճախ տեղակայվում են հիմնական ռազմավարական տարանցիկ վայրերում, օրինակ՝ Հարավային Ասիա, Մերձավոր Արևելք և Աֆրիկա։ Ամերիկյան բանակն ու ՆԱՏՕ-ն դեռևս մնում են աշխարհի ամենաուժեղ ուժերից մեկը, բայց Չինաստանի, Ռուսաստանի և նույնիսկ Հնդկաստանի աճող ռազմական ուժերը շատ հաճախ ստիպում են այնպիսի ռազմաքաղաքական փոփոխություններ, որոնք կարող են տհաճորեն ազդել աշխարհագրական ուժերի բալանսի վրա։

Բ. Չինաստանի և ԱՄՆ-ի գլոբալ մրցավազքը
Չինաստանը, ի թիվս այլ երկրների, միջին տարիքի ուժերից մեկը դարձավ՝ հիմնականում իր բանակի թվային ուժերի բալանսի վրա հիմնված։ Չինաստանի ռազմական ներուժը, որը աստիճանաբար զարգանում է միջուկային և հրթիռային համակարգերում, պահանջում է առավելագույն ռազմական գերակայություն Ասիա-Պացիֆիկ տարածաշրջանում։ ԱՄՆ-ն, մի կողմից, մշտապես փորձում է պահել իր գլոբալ գերիշխանությունը, իսկ մյուս կողմից՝ Չինաստանի հետ մարտավարական մրցավազքն անխուսափելի է։ Վերջերս, ԱՄՆ-ի և Չինաստանի միջև ծագող «տեխնոլոգիական պատճենման» մրցավազքը բացահայտում է ռազմական մրցավազքի նոր փուլ։

Գ. Ռուսաստանի ռազմատեխնիկական զարգացման ազդեցությունը
Ռուսաստանի ռազմական մրցավազքը բավականին կենտրոնացած է միջուկային և ավիացիոն սպառազինությունների վրա։ Ռուսական ռազմավարությունը, իր հերթին, շատ հաճախ հիմնված է նախկին ԽՍՀՄ տարածքի վրա՝ պահպանելով ռազմաբազաներ նախկին երկրներում (например, Ուկրաինա, Սիրիա), ինչի արդյունքում ռուսական ռազմաքաղաքական ազդեցությունը չափազանց մեծ է։ Դրան հակառակ՝ այն շարունակականորեն տառապում է նավատորմի և խոշոր տեխնոլոգիաների զարգացման խնդիրներից, որը սահմանափակում է նրա համաշխարհային հզորությունը։

4. Աշխարհի ռազմական առաջընթացի ազդեցությունները

Ա. Տնտեսական և քաղաքական հետևանքներ
Ռազմական մրցավազքը բացի ռազմական բալանսի կտրուկ փոփոխություններից, իր հետ բերում է նաև տնտեսական ճնշումներ ու վերաձևում աշխարհաքաղաքական բալանսները։ Չինաստանի արագ աճող տնտեսությունը ու ռազմականը կարող են խաթարել գերտերությունների մրցակցությունը, հատկապես՝ եթե մենաշնորհային իրավիճակ ստեղծվի գլոբալ առևտրի և տեխնոլոգիական ոլորտներում։

Բ. Միջուկային զենքի դերը
Միջուկային զենքը մնում է առանցքային տարր պատերազմի և ուժերի բալանսի հարցում։ Դրա հնարավոր կիրառումը մնում է որպես հիմնական մարտահրավեր, որը խոչընդոտում է պատերազմների ծագմանը, սակայն դարձնում է ռազմաքաղաքական մանևրները շատ ավելի բարդ։

Եզրակացություն

Համաշխարհային ռազմական մրցավազքը և բալանսը շարունակական գործընթաց են, որոնք կախված են տարբեր երկրներից, նրանց ռազմական տեխնոլոգիաներից, դոկտրինաներից, դաշինքներից և գլոբալ քաղաքականությունից։ Այս մրցավազքը ոչ միայն ազդում է ազգային անվտանգության վրա, այլև կարող է փոխել միջազգային կարգը՝ ձևավորելով նոր մարտավարական ու ռազմավարական դինամիկա։