Միհրան

Ոչ ադրբեջանցիները, ոչ էլ միջինասիական ժողովուրդները միասին վերցրած 1 մարշալ չեն տվել սովետական բանակին, ոչ էլ հայերի չափ գեներալներ

Հայկական տեղեկատվական տիրույթում պտտվող թեզը, թե հայերը Հայրենական Մեծ պատերազմին մասնակցել են, որովհետև տոտալիտար պետության գոյության պայմաններում չմասնակցելու տարբերակ չունեին, չի դիմանում քննությանն ու չի համապատասխանում իրականությանը: Սովետական տոտալիտար պետական համակարգը միայն հայերի վրա չէր, որ տարածվում էր, բայց ոչ ադրբեջանցիները, ոչ էլ միջինասիական ժողովուրդները միասին վերցրած, անգամ, մեկ մարշալ չեն տվել սովետական բանակին, ոչ էլ հայերի չափ գեներալներ ու բարձր սպայական կազմի ներկայացուցիչներ են տվել: Այս մասին ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է պատմական գիտությունների թեկնածու Միհրան Հակոբյանը։

«Իսկ հայերը 5 մարշալ են տվել, 8 գեներալ-գնդապետ, 31 գեներալ-լեյտենանտ, 109 գեներալ-մայոր, հարյուրավոր ԽՍՀՄ հերոսներ, 2 կրկնակի հերոս, որոցից մեկը՝ Նելսոն Ստեփանյանը ոչ սլավոնական ժողովուրդների առաջին ներկայացուցիչն էր, որ արժանացավ կրկնակի հերոսի կոչմանը: Համեմատության համար նշենք, որ ադրբեջանցիները Երկրորդ աշխարհամարտի ընթացքում ԽՍՀՄ բանակում ընդամենը 1 գեներալ-մայոր են ունեցել:

Երկար տարիներ այս համեմատականի փաստը հայկական զանգվածային ընկալումներում ներկայացվել է «հայերը կռվող են, ադրբեջանցիները՝ ոչ» կարծիքի ներքո: Իսկ ահա այս ֆենոմենի ադրբեջանական (նաև միջինասիական) բացատրությունները մշտապես հանգել են նրան, թե իբր դեռևս ցարական ժամանակներից հայերը՝ ի տարբերություն մուսուլմանների, ավելի ինտեգրված էին, ավելի կրթված էին, դրա համար էլ ավելի հաջող ռազմական կարիերա էին անում և բանակում առաջ գնում:

Այո, 20-րդ դարի սկզբի Ռուսական Կայսերական բանակը շուրջ 250 հազար հայ զինծառայողներ ուներ, ինչը կազմում էր Ռուսաստանի ցամաքային բանակի անձնակազմի 5 տոկոսը: Այո, 1917թ.-ի դրությամբ ռուսական բանակի շուրջ 1300 գեներալներից 132-ը, այսինքն՝ ընդհանուր թվի 10 տոկոսը, հայերն էին: Բայց չէ որ Ռուսաստանը ժամանակակից Հայաստանի և Ադրբեջանի տարածք (նաև Միջին Ասիա) նույն ժամանակաշրջանում է եկել ու ինչպես հայերը, այնպես էլ մյուս ժողովուրդները (անկախ կրոնական պատկանելիությունից) ինտեգրվելու և կրթություն ստանալու, ապա ռազմական կարիերա անելու խնդիր չեն ունեցել: Օրինակ՝ մուսուլման թաթարները թե ցարական, և թե սովետական բանակում ահռելի թվով գեներալներ են ունեցել: Ասել կուզի՝ սա էլ համոզիչ բացատրություն չէ:

Ուրեմն ո՞րն է պատճառը, որ հայերն՝ ի տարբերություն ադրբեջանցիների, այդչափ մասնակցություն են ունեցել: Կարծում եմ՝ այս հարցը սոցիալ-հոգեբանական ու միաժամանակ նաև քաղաքական բացատրություն ունի: Հայերը թե Ցարական Ռուսաստանը, և թե Խորհրդային Միությունն ընկալել են՝ որպես Հայրենիք, որպես իրենց պետություն, որի համար կարելի է ու անհրաժեշտ է ինքնազոհողության գնալ, պաշտպանել, ուստի և ռազմական կրթություն ստանալ և սպայական կարիերա անել: Ադրբեջանցիներն այդ ընկալումը չեն ունեցել, որովհետև եթե 1828թ.-ի Թուրքմենչայի պայմանագրով Արաքսի ափին Ռուսական Կայսերական բանակի հաստատումը հայերի համար մուսուլման շահագործողներից ազատագրում էր, ապա հարավկովկասյան մուսուլմանների (ադրբեջանցիների) համար օկուպացիա էր:

Ինչո՞ւ էր օկուպացիա, որովհետև մուսուլմանական էլիտան՝ խաներն ու բեկերը, կորցրեցին քրիստոնյա հայերին շահագործելու իրավունքը, իսկ իսլամադավան բնակչությունը՝ քրիստոնյաների հանդեպ ունեցած արտոնությունները: Սա, իհարկե, չի նշանակում, որ քրիստոնյաները սկսեցին մուսուլմաններին շահագործել: Սա նշանակում է, որ Ցարական Ռուսաստանը՝ անկախ ազգային ու կրոնական պատկանելիությունից, կառավարման հավասար իրավունքների և պատասխանատվության մոդել ներդրեց տարածաշրջանում, ի դեպ՝ առանց ճորտատիրական իրավունքի, որն այդ ժամանակ դեռևս գործում էր Ռուսաստանի կենտրոնական շրջաններում:

Կարդացեք 19-րդ դարի երկրորդ կեսից տպագրված կովկասյան մուսուլմանների մամուլը, և ակնհայտ կդառնա, թե մուսուլմանական մտավոր էլիտան ինչպիսի քողարկված ու անթաքույց նոստալգիայով է վերհիշում անցյալը. տեքստերում «կարմիր թելով» սողում է «շահի ժամանակ ով էինք, ցարի ժամանակ ով դառանք» թեզը:

Եվ, քանի որ ադրբեջանցիների ընկալումներում եղել է, որ իրենք օկուպացված են, այդ պետությունն իրենցը չէ, ուստի և օկուպանտների բանակում ռազմական կարիերա չեն արել՝ ոչ ցարական, ոչ էլ խորհրդային: Մոտավորապես այսպես՝ ուժս չի ներում ապստամբեմ կայսրության դեմ, բանակում ծառայության՝ կգամ, որովհետև չեմ կարող չգալ, բայց սպայական կարիերա չեմ անի: Այսպիսով, կարելի է ենթադրել, որ ադրբեջանցիները՝ ի տարբերություն հայերի, թե ցարական, և թե խորհրդային բանակի սպայական անձնակազմում չեն ներգրավվել ոչ թե նրա համար, որ կռվող չեն կամ ռազմական կրթության հասանելիություն չեն ունեցել, այլ նրա համար, որ ռուսական պետականությունն իրենց համար օտար են համարել:

Այս հիպոթեզն ապացուցելու համար սոցիոլոգներն ու պատմաբանները պետք է ուսումնասիրեն նաև Հայրենական Մեծ պատերազմի ժամանակ դասալքության դեպքերի էթնիկ վիճակագրությունը և մեր օրերում ուկրաինական պատերազմին հայերի ու ադրբեջանցիների մասնակցության համեմատականը:

Հ.Գ. Քանի որ հայերը Ռուսական Կայսրությունն ու Խորհրդային Միությունը համարել են իրենց պետությունը, իներցիայի ուժով հետխորհրդային ժամանակներում ակնհայտ քաղաքական, աշխարհաքաղաքական ու քաղաքակրթական համակրանք, այլ կերպ ասած՝ լոյալություն են ունեցել Ռուսաստանի Դաշնության նկատմամբ: Թե ինչ է մնացել այդ լոյալությունից 44-օրյա պատերազմից ու Արցախը հանձնելուց հետո, դժվար է ասել: Դա արդեն նոր ուսումնասիրության թեմա է»,- գրել է նա:

Ավելացնել նոր մեկնաբանություն

Ավելին հեղինակից

Զենք
Հնդկաստանը փոխարինում է Ռուսաստանին Հայաստանի զենքի շուկայում
Նախիջևան
Նախիջևանում զինվորականները բողոքում են, որ իրենց աշխատավարձերից պահում են՝ ԼՂ-ի շինարարության համար. ադրբեջանագետ
Զինծառայող
Զինծառայությունից խուսափելու համար պատիժը 2-ից 5 տարվա փոխարեն կդառնա 3-ից 6 տարի. փոխնախարար
Արա
Հայատյացության մեջ թաղված Ադրբեջանը չի պատրաստվում Հայաստանի հետ խաղաղ գոյակցության՝ չնայած միջազգային ոգեշնչող հայտարարություններին. Արա Այվազյան
Միհրան
Ոչ ադրբեջանցիները, ոչ էլ միջինասիական ժողովուրդները միասին վերցրած 1 մարշալ չեն տվել սովետական բանակին, ոչ էլ հայերի չափ գեներալներ
Իրան Հայաստան
Իրանի հետ հարաբերությունների ճիշտ կառուցումն անվտանգային լրացուցիչ բարձիկ կտա․ Ոսկանյան
Գազա
Իսրայելի հարվածների հետևանքով Գազայի հատվածում առնվազն 50 մարդ է զոհվել
Հնդկաստան
Զսպող գործոն. Հնդկաստանի տարածաշրջանային ներազդեցությունը․ «Փաստ»
Հրանտ
Պատմությունը կրկնվելու է․ հաջորդ ընտրություններին մեր ժողովրդին uտիպելու են «լեգիտիմացնել» այսպես կոչված խաղաղության պայմանագիրը․ Հրանտ Մելիք-Շահնազարյան
Տիգրան
Տնից, սեփական հայրենիքից զրկված ու մի ողջ nղբերգnւթյnւնnվ անցած մարդիկ իրենց անլուծելի խնդիրների հետ մնացել են միայնակ․ Տիգրան Աբրահամյան
Իրան
Իրան-Հայաստան դաշինքը կփոխի ստատուս-քվոն Հարավային Կովկասում. «Փաստ»
Բակո
Բաքվում հերթական շինծու նիստի ժամանակ հարցաքննել են Բակո Սահակյանին
Տանկ
Արցախի Ասկերանի շրջանի Տանկ-հուշարձանն ու Հայրենական պատերազմի զոհերի հիշատակին նվիրված համալիրը ոչնչացվել են
Անտեր
Ալիևը նոր պահանջներ է ներկայացրել Հայաստանին
Համատեղ
Ադրբեջանը և Իրանը օկուպացված Արցախում զորավարժություններ են անցկացնում
Քոչարյան
Այս իշխանությունից ազատվելու համար կոալիցիա կկազմենք, բայց միասին ընտրությունների գնալու հնարավորություն չեմ տեսնում. Ռոբերտ Քոչարյան
Ալեն
Դա աբսուրդ է, ՀՀ-ն չի քննարկում ռուսական ռшզմաբազան հանելու հարց. Ալեն Սիմոնյան
Պապիկյան
Պապիկյանն ու ՀՀ-ում Հունաստանի դեսպանը քննարկել են համագործակցությանը վերաբերող հարցեր
Անիտա
Մենք փորձում ենք մեր կողմից աջակցել. Անիտա Դիմիտրիուն՝ ԼՂ-ից տեղահանվածների հետ հանդիպման մասին
ՀԱՊԿ
ՀԱՊԿ-ում հույս ունեն, որ Երևանն ու Բաքուն մոտ ապագայում կստորագրեն խաղաղության պայմանագիրը
Արմեն
Ինչպես է ընդունել Իրանի նախագահը հայ և «ադրբեջանցի» պաշտոնյաներին
ՀՀ
Քննարկվել են պաշտպանության բնագավառում Հայաստան-Հունաստան համագործակցությանը վերաբերող հարցեր
Իրան
Իրանը թույլ չի տա թշնամիներին խաթարել Հայաստանի հետ իր ռազմավարական հարաբերությունները
Գազա
Մայիսի 18-ին Գազայի հատվածում Իսրայելի հարվածների հետևանքով զոհվել է ավելի քան 150 մարդ. Al Jazeera
ԱԽ
Որևէ միջանցքի մասին քննարկում չկա, մենք նույնիսկ նման տերմին չենք օգտագործում․ Արմեն Գրիգորյանը՝ «Զանգեզուրի միջանցք»-ի մասին
Քոչարյան
Լինելու է անբովանդակ մի թուղթ Փաշինյանի մասին․ Քոչարյանը՝ խաղաղության համաձայնագրի մասին
Հիքմեթ
Երկարաժամկետ խաղաղության հիմնական խոչընդոտը ՀՀ Սահմանադրությունն է. Հիքմեթ Հաջիև
Արցախ
Հավաքագրվում են տվյալներ Արցախում Ադրբեջանի կողմից քանդված կամ յուրացված բնակարանների վերաբերյալ
Ռազմական
Ադրբեջանի համար խաղաղության հասնելու նախապայմաններից մեկը ՀՀ-ից ռուսական ռազմակայանի դուրսբերումն է
ԵԽ
Թուրքիան պետք է փորձի կանխել նոր հնարավոր լարվածությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև. ԵԽ պատգամավոր